Informatyka śledcza jest niezwykle uniwersalnym narzędziem. Pozwala na dostarczanie dowodów w wielu sprawach, zarówno natury cywilnej, jak i karnej, dlatego tak chętnie sięgają po nią prawnicy – zarówno przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości – prokuratorzy i sędziowie, jak również adwokaci i radcowie prawni.
Dowody cyfrowe pochodzące z elektronicznych nośników danych
Czynności podejmowane przez biegłego z zakresu informatyki śledczej pozwalają na dostarczanie dowodów elektronicznych pochodzących z cyfrowych nośników danych. Prawo polskie nie dzieli dowodów na cyfrowe i analogowe, zatem wszelkie informacje pochodzące z nośników elektronicznych traktowane są na równi z innymi dowodami, tj. tradycyjnymi dokumentami, czy zeznaniami świadków. Dowód elektroniczny może być dopuszczony praktycznie w każdej sprawie, jeśli może on wskazywać na czyjąś winę, bądź stanowić o niewinności osoby podejrzanej. Także w sprawach cywilnych cyfrowy materiał dowodowy może przesądzić o wygranym procesie, bądź porażce i konieczności zapłaty zadośćuczynienia.
Po narzędzia informatyki śledczej organy ścigania sięgają coraz częściej w sprawach błędów medycznych, skutkujących pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta, a niekiedy nawet jego śmiercią. Współczesne szpitale są coraz lepiej wyposażane, w tym wiele czynności związanych z obsługą pacjenta realizowanych jest przy pomocy komputera – od początku grudnia w życie weszły e-zwolnienia elektroniczne E-ZLA, co oznacza, że pacjent nie otrzymuje już papierowego druku, lecz zwolnienie automatycznie dostarczane jest do ZUSu oraz pracodawcy za pośrednictwem systemu informatycznego.
Poza tym w realizacji bieżących procesów terapeutycznych szpitale wykorzystują różnego rodzaju systemy informatyczne klasy HIS. Na rynku usług i produktów informatycznych funkcjonuje wiele firm, które specjalizują się wyłącznie w dostarczaniu wielomodułowego oprogramowania dla rynku ochrony zdrowia. W systemach takich prowadzone są m.in. kartoteki pacjentów, obejmujące przebieg choroby i zastosowane leczenie, przeprowadzone badania, czy zabiegi. W prawidłowo funkcjonującej jednostce dane do systemu wprowadzane są na bieżąco, często równolegle z zapisami w papierowych kartach pacjenta. W związku z tym dane w systemie powinny odzwierciedlać rzeczywisty przebieg leczenia – który lekarz opiekował się pacjentem, kto, w jakim czasie zlecał określone badania, czy zarekomendował wybrane leki. Jednak w przypadkach błędów w sztuce medycznej zapisy te bywają niekiedy fałszowane, bądź zupełnie usuwane z systemu.
Coraz więcej spraw dotyczących błędów lekarskich ma swój finał w sądzie
Prokuratury prowadzą coraz więcej spraw dotyczących błędów medycznych – w 2017 roku w całej Polsce było ich 5678, co stanowi 15% więcej niż w roku 2016. Ponad 60 % (3374 postępowania) dotyczyły błędów skutkujących śmiercią pacjenta. Wzrastająca ilość spraw, które trafiają do prokuratury jest przede wszystkim efektem powołania przy Prokuraturach Regionalnych Działów do Spraw Błędów Medycznych, specjalizujących się prowadzeniu i nadzorowaniu postępowań przygotowawczych dotyczących błędów w sztuce medycznej, których skutkiem jest śmierć człowieka.
Poza tym, z każdym rokiem w społeczeństwie rośnie wiara w możliwość ukarania personelu medycznego odpowiedzialnego za utratę życia lub zdrowia pacjenta oraz uzyskania zadośćuczynienia w wyniku procesu sądowego. Chociaż jak podaje Stowarzyszenie Poszkodowanych przez Błędy Lekarskie – Primum non nocere – nadal odsetek spraw, które trafiają do sądów jest niewielki. Każdego roku dochodzi w Polsce do 20-30 tysięcy przypadków błędów lekarskich i wypadków medycznych, lecz w zaledwie około 10% (tj. około 2 tysiącach) z nich osoby poszkodowane podejmują kroki prawne.
Informatyka śledcza narzędziem pozyskiwania dowodów cyfrowych w sprawach błędów medycznych
Najpopularniejsze błędy medyczne
Do najpopularniejszych błędów medycznych zalicza się nieprawidłowa diagnozę, źle wykonane zabiegi, pozostawienie narzędzi w jamie brzusznej, pomyłkowe wycięcie zdrowego narządu, nieprawidłowości w czasie porodu, czy przedwczesny wypis. Wiele z nich kończy się tragicznie, czyli śmiercią pacjenta. Kodeks karny panalizuje te czyny jako narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez osoby, na których ciążył szczególny obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, nieumyślne spowodowanie śmierci. Do tego, już po wystąpieniu błędu często dochodzi do poświadczenie nieprawdy w dokumentach, co do okoliczności mających znaczenie prawne, przez osoby uprawnione do ich wystawienia, a także niszczenia oraz usuwania dokumentów.
Organizacje i biegli z pomocą poszkodowanym i wsparciem pracy prokuratury
W takich sytuacjach poszkodowanym pacjentom, bądź ich rodzinom z pomocą przychodzą liczne stowarzyszenia i organizacje, specjalizujące się w dochodzeniu roszczeń od przedstawicieli służby zdrowia. Choć procesy potrafią ciągnąć się latami, to w ostatnich latach również sądy jakby chętniej przyznają odszkodowania. Z ostatniego raportu Służba zdrowia – odszkodowania w sądach powszechnych, udostępnionego przez Ministerstwo Sprawiedliwości obejmującego lata 2011 – 2017 wynika, iż łączna kwota odszkodowań oraz zadośćuczynienia za szkody wyrządzone przez służbę zdrowia w 2017r. zasądzona prawomocnymi wyrokami sądów wyniosła ponad 18 milionów złotych i obejmuje ona:
| Odszkodowania | Zadośćuczynienia | |
| Sądy Rejonowe | 21.018,00 zł | 42.000,00 zł |
| Sądy okręgowe
w pierwszej instancji |
1.134.511,00 zł | 3.183.510,00 zł |
| Sądy okręgowe w drugiej instancji | 130.970,00 zł | 258.900,00 zł |
| Sądy apelacyjne | 657.886,00 zł | 12.698.967,00 zł |
| Łącznie | 1.944.385,00 zł | 16.183.377,00 zł |
| RAZEM | 18.127.762,00 zł |
Informatyka śledcza na tropie dowodów błędów medycznych
W dochodzeniu sprawiedliwości z procesie karnym oraz roszczeń na drodze postępowania cywilnego niezwykle pomocna bywa praca biegłych z zakresu informatyki śledczej, których zadaniem jest zabezpieczenie informacji zawartych w systemie informatycznym szpitala, a następnie analiza zapisów w kartotece danego pacjenta. Czasami zdarza się, że w obliczu tragedii i potencjalnej kary grożącej lekarzowi, ten zmienia historię leczenia, tak by przedstawiona przez niego nowa wersja uchroniła go przed odpowiedzialnością. Nie wszyscy zdają sobie bowiem sprawę, że wszelkie zmiany zapisów odnotowywane są w postaci logów systemowych, do których informatyk śledczy z pewnością uzyska dostęp w toku analizy forensic. Niekiedy prokurator zleca także badania grafologiczne, pod kątem zapisów nanoszonych przez lekarza na kartę papierową. Charakter pisma potrafi zmieniać się nieco pod wpływem różnych czynników, w tym towarzyszących w danej chwili emocji. Biegły grafolog potrafi także przeanalizować, czy zapisy na karcie dokonywane były w różnych terminach, ewentualnie czy karta została uzupełniona w jednym czasie, np. już po zdarzeniu.
Już wiele lat temu komputer zastąpił w dużej mierze papier i długopis, a dyski twarde stanowią niezwykle dokładne archiwum czynności wykonywanych przy użyciu komputera. I nawet jeśli chcemy by dane zapisywane w pamięci urządzenia nie dostały się w niepowołanie ręce, ich wykasowanie nie daje gwarancji całkowitego usunięcia. Informatyka śledcza pozwala na analizę zapisów komputerowych i gromadzenie dowodów elektronicznych, a opinia biegłego z zakresu informatyki śledczej może stanowić podstawę pracy wymiaru sprawiedliwości.
