Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt zmian w kodeksie karnym. Nowelizacja, obok wielu innych zmian, przewiduje także nowy typ przestępstwa dotyczącego używania pieniądza elektronicznego bez zgody osoby uprawnionej.
Przyczyny nowelizacji kodeksu karnego
Jak czytamy w dokumencie Ocena skutków regulacji, potrzeba zmian w prawie karnym związana jest z koniecznością wzmocnienia ochrony karnej w obszarze czynów niedozwolonych naruszających podstawowe dobra, jakimi są życie i zdrowie człowieka oraz prawo własności. Wiele dotychczasowych rozwiązań nie spełnia też swojej funkcji, w szczególności prewencyjnej, nie zabezpiecza także podstawowych wartości społecznych, dlatego zachodzi konieczność ich zmiany. Zmienione prawo wprowadza zarówno nowe przepisy, obejmujące obszary dotychczas nieuregulowane, jak również zaostrzenie wymiaru kary w odniesieniu do już penalizowanych czynów. Surowsze represje za niektóre typy przestępstw wynikają między innymi z oczekiwań społecznych i mają na celu zaspokojenie poczucia bezpieczeństwa i sprawiedliwości społecznej.
Nowy przepis – art. 279a
Projekt przewiduje wprowadzenie nowego przepisu regulującego użycie pieniądza elektronicznego bez zgody osoby uprawnionej, który otrzymuje brzmienie:
Art. 279a. § 1. Kto dokonuje transakcji płatniczej przy użyciu pieniądza elektronicznego bez zgody osoby uprawnionej do dysponowania tym pieniądzem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Definicję pieniądza elektronicznego zawiera art. 2 pkt 21a ustawy o usługach płatniczych z dnia 19 sierpnia 2011 roku, zgodnie z którą przez pieniądz elektroniczny należy rozumieć wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawaną, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowaną przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego.
Propozycja dodania nowego przepisu wynika z konieczności dostosowania prawa do zmieniającej się cyfrowej rzeczywistości. Rozwój bankowości elektronicznej, w tym dostęp do rachunków bankowych za pośrednictwem internetu i możliwość wykonywania transakcji nawet przy użyciu telefonu komórkowego sprawiają, że wzrasta liczba czynów zabronionych skierowanych przeciwko bezpieczeństwu środków zgromadzonych na rachunkach bankowych. Biorąc pod uwagę stale rosnące zainteresowanie elektronicznymi usługami bankowymi, w najbliższej przyszłości można spodziewać się także wzrostu przestępczości dotyczącej tego obszaru. Choć do tej pory czyn objęty nowym art. 279a nie był penalizowany, nie oznacza to jednak, że sprawcy wypełniający jego znamiona nie podlegali ściganiu i karaniu. Wręcz przeciwnie – transakcje realizowane przy użyciu cudzych pieniędzy elektronicznych mogą być ścigane na podstawie przepisów dotyczących przestępstw przeciwko mieniu, jak np. kradzieży, ale także wielu innych przepisów, w tym art. 267 k.k. (bezprawne uzyskanie informacji), art. 268 § 1 i § 2 k.k. (utrudnianie zapoznania się z informacją osobie uprawnionej, niszczenie informacji), art. 268a § 1 k.k. (niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, zmienianie lub utrudnianie dostępu do danych informatycznych), art. 286 § 1 k.k (oszustwo), art. 287 § 1 k.k. (oszustwo komputerowe) oraz art. 190 a § 2 k.k. (podszywanie się pod inną osobę, wykorzystując jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej). Stosowanie tych przepisów bywa jednak kłopotliwe, ze względu na naturę pieniądza elektronicznego, jakże odmiennego od przedmiotów materialnych. Jednak z braku dokładniejszych uregulowań sądy musiały radzić sobie w ramach dostępnych przepisów.
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu wprowadzenie zmian w zakresie pieniądza elektronicznego jest uzasadnione w celu wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych. Zgodnie z treścią uzasadnienia „Projektowana regulacja będzie się całościowo odnosić do dokonywania transakcji płatniczej, we wszystkich możliwych postaciach, w szczególności z użyciem karty bankomatowej, płatniczej, debetowej, telefonu komórkowego, wykonywania przelewów w bankowości internetowej itd. Warunkiem karalności takiego zachowania ma być brak zgody osoby uprawnionej do dysponowania pieniądzem elektronicznym, przy czym zgoda ta może być wyrażona zarówno w sposób wyraźny, jak i dorozumiany, może też dotyczyć konkretnej operacji, jak i z góry wszystkich czy też niektórych takich działań.”
Przestępstwo będzie zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Czyn powiększy grupę przestępstw wnioskowych, co oznacza, że jeśli popełniony zostanie na szkodę osoby najbliższej, ściganie nastąpi na wniosek pokrzywdzonego.
Przestępstwa wnioskowe
Przestępstwa penalizowane przez kodeks karny, ze względu na tryb ścigania dzielą się na trzy grupy – publicznoskargowe, prywatnoskargowe oraz wnioskowe.
W przypadku przestępstw publicznoskarbowych organy ścigania, zatem policja i prokuratura z chwilą powzięcia informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wszczynają i prowadzą postępowanie przygotowawcze z urzędu, a także wnoszą akt oskarżenia i popierają go przed sądem.
Zdecydowana większość przestępstw ścigana jest z urzędu, kodeks karny zna tylko kilka przestępstw wnioskowych. Ich istotą jest podejmowanie ścigania wyłącznie na wniosek osoby pokrzywdzonej. Wynika to z delikatnej natury tych czynów, bądź z faktu ich popełnienia przez osobę najbliższą poszkodowanemu, np. członka rodziny, czy partnera życiowego. Oczywiście po złożeniu stosownego zawiadomienia, ściganiem sprawcy zajmują się organy państwowe.
Projekt został przedstawiony do uzgodnień międzyresortowych w dniu 25 stycznia 2019 roku. Choć to dopiero początek drogi legislacyjnej i być może niektóre propozycje ulegną zmianie, to w najbliższym czasie należy spodziewać się dostosowania przepisów do oczekiwań społecznych oraz funkcji jaką ma pełnić prawo karne.
