Odzyskiwanie danych to proces zmierzający do przywrócenia dostępu do utraconych informacji, zapisanych uprzednio na elektronicznym nośniku danych. W zależności od przyczyny braku dostępu do danych, odzyskiwanie danych może przybrać postać programową, bądź sprzętową.
Programowe odzyskiwanie danych
Odzyskiwanie danych programowe to sposób przywracania dostępu do danych teoretycznie prostszy, niż metody sprzętowe. Odzysk danych przy użyciu programów sprowadza się zwykle do sytuacji, w których utrata informacji wynika z przyczyn logicznych, związanych z zaburzeniem struktury danych, nie zaś fizycznym uszkodzeniem nośnika. Oznacza to, że użytkownik pozbawiony jest dostępu do danych, mimo, że sam nośnik jest zupełnie sprawny. Jednak powodzenie operacji odzyskiwania danych przy użyciu narzędzi softwareowych związane jest m.in. z zakresem działań użytkownika prowadzących do utraty danych, a także jego aktywności bezpośrednio po stwierdzeniu awarii. Logiczne usterki nośników biorą się bowiem zwykle z nieuwagi, bądź niedbałości właścicieli danych, którzy przypadkowo kasują więcej danych niż potrzeba, bądź w inny sposób naruszają strukturę logiczną nośnika. Skuteczność operacji warunkowana jest w dużym stopniu również możliwościami technicznymi programów do odzyskiwania danych – nawet profesjonalne rozwiązania nie potrafią póki co przywracać danych w sytuacji ich nadpisania. A o nadpisaniu danych mówimy, kiedy użytkownik zwolni pamięć nośnika, a następnie zapełni ją nową zawartością. W sytuacji kiedy nowe dane zapiszą się na miejscu starych, przy dzisiejszym stanie myśli technologicznej nie ma możliwości przywrócenia dostępu do poprzednich zapisów. Póki co, producenci rozwiązań do odzyskiwania danych, nawet tych profesjonalnych nie odnaleźli rozwiązania, które pozwalałoby przenosić nas w czasie, tj. do momentu sprzed nadpisania danych.
Sprzętowe odzyskiwanie danych
Odzyskiwanie danych sprzętowe dotyczy fizycznych usterek urządzeń, związanych z awariami elektroniki oraz układu mechanicznego nośników, nie jest zaś związane z naruszeniem struktury logicznej danych. Choć, wbrew pozorom, czasami odzyskiwanie danych sprzętowe jest łatwiejsze niż przy użyciu metod programowych, bowiem przełożenie i kalibracja sprawnych podzespołów bywa niejednokrotnie efektywniejsze niż zabiegi mające na celu przywrócenie dostępu do nadpisanych danych.
Sprzętowe odzyskiwanie danych sprowadza się najczęściej do wymiany uszkodzonych podzespołów nośnika, a następnie przywrócenia spójności logicznej danych. W przypadku dysków twardych wymianie podlegają najczęściej głowice (zdecydowanie rzadziej talerze), zaś w przypadku nośników opartych o pamięci typu NAND odzyskiwanie danych skupia się głównie na wyczytywaniu danych bezpośrednio z kości pamięci urządzenia, przy użyciu jednej z inwazyjnych metod.
Czynności podejmowane najczęściej przez laboratorium data recovery w ramach sprzętowego odzyskiwania danych:
- Wymiana, bądź naprawa elektroniki zewnętrznej nośnika
- Wymiana uszkodzonych głowic na sprawne
- Wymiana talerzy
- Uruchomienie silnika po zatarciu
- Ekstrakcja danych z pamięci NAND
Wszystkie powyższe operacje wspierane są oczywiście przez profesjonalne urządzenia, dedykowane firmom data recovery. Bez nich nie ma możliwości uruchomienia uszkodzonego nośnika, ani wyczytania danych z uszkodzonych sektorów. Profesjonalne rozwiązania wspierają pracę laboratoriów data recovery, uzupełniają manualną pracę z dyskami i nośnikami wyposażonymi w pamięci NAND. W przypadku tych ostatnich sprawdza się także metoda CHIP OFF, polegająca na odseparowaniu kości pamięci od płyty głównej urządzenia i wyczytaniu danych bezpośrednio z niej. Oczywiście również ta operacja nie mogłaby zakończyć się powodzeniem, gdyby nie użycie np. rozwiązania VNR. Zestaw wyposażony jest w czytniki obsługujące niemalże wszystkie typy kości pamięci, w które wyposażone są współczesne telefony, smartfony oraz pendrive i kości pamięci.
Użycie odpowiedniej metody odzyskiwania danych wymusza oczywiście rodzaj i rozmiar usterki – np. w przypadku awarii fizycznych zastosowanie metody programowej nie ma racji bytu, ponieważ zwykle nośnik jest zupełnie martwy i nie komunikuje się z urządzeniami, do których jest podłączony.
Niestety, zdarza się i tak, że dysk uszkodzony mechanicznie wydaje jeszcze ostatnie znaki swojego życia, co prowokuje użytkownika do kolejnych prób uzyskania dostępu do danych przy użyciu programów dostępnych w sieci. W efekcie, dysk załączany jest wielokrotnie, mimo, że nie należy go więcej eksploatować. Takie nieumiejętne działania prowadzą do pogłębienia pierwotnej usterki i zniszczenia kolejnych podzespołów nośnika.
Podział metod odzyskiwania danych na sprzętowe i programowe jest oczywiście umowny, bowiem każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny możliwych do wykorzystania sposobów pozwalających na przywrócenie dostępu do danych. W wielu przypadkach dopiero zastosowanie kolejno różnych technik przynosi dostęp do danych. Innym razem sprawdzają się wyłącznie autorskie metody i rozwiązania stosowane przez dane laboratorium. Najważniejsze by zespół diagnostyczny postawił właściwą diagnozę, bowiem to ona determinuje kierunek dalszych prac.
