Biegły to osoba, która posiada wiadomości specjalne, a więc wiedzę znacznie wybiegającą poza przeciętną znajomość danego zagadnienia. W związku z tym, wydawać by się mogło, że praca biegłych powoływanych przez organy wymiaru sprawiedliwości w ramach przeprowadzania ekspertyz na potrzeby wydania opinii jest bardzo dobrze opłacana. Nic bardziej mylnego.
Kompetencje i narzędzia niezbędne do realizacji pracy biegłego z zakresu informatyki śledczej
Stawki za pracę biegłych są wręcz głodowe, nie ma co się zatem dziwić, że w wielu dziedzinach brakuje chętnych do wpisywania się na listy biegłych prowadzone przy sądach okręgowych. Specjaliści posiadający odpowiednie kwalifikacje, a więc wykształcenie, doświadczenie, a także narzędzia konieczne do wykonania prac analitycznych wolą realizować współpracę z podmiotami gotowymi wynagradzać ich adekwatnie do kompetencji oraz zakresu obowiązków. Wydanie opinii, prócz nakładu pracy wiąże się także z dużą odpowiedzialnością za jej treść oraz poczynione ustalenia, szczególnie w sprawach karnych opinia biegłego może zadecydować o losach osoby podejrzanej.
Do realizacji funkcji biegłego niektórych specjalizacji, prócz umiejętności konieczne jest posiadanie także specjalistycznego – drogiego sprzętu. Takimi właśnie profesjonalnymi urządzeniami musi dysponować biegły z zakresu informatyki śledczej. Prócz tego, że podstawę jego pracy stanowi bardzo dobrej jakości komputer, biegły powinien być wyposażony także w narzędzia programowo – sprzętowe, pozwalające na zabezpieczenie, analizę i obróbkę cyfrowego materiału dowodowego. Sam bloker sprzętowy, który chroni dane przed ich modyfikacją w trakcie prac badawczych kosztuje ok. 5.000 złotych, nie wspominając już o koszcie zakupu programów bez których najzwyczajniej nie da się wykonać komputerowej analizy śledczej – zakup programu Magnet Axiom to koszt rzędu około 20.000 złotych, UFED – Cellebrite kosztuje około 50.000 zł, zaś Belkasoft ok. kolejnych 25.000 zł. By urządzenia mogły obsługiwać pojawiające się na rynku nowe modele nośników konieczne są także coroczne aktualizacje oprogramowania, które producent wyposaża regularnie w nowe funkcje i możliwości – to kolejne 5-10 tysięcy złotych rocznie w odniesieniu do każdego z programów. Skompletowanie zatem minimalnych narzędzi składających się na podstawowy warsztat pracy eksperta z zakresu informatyki śledczej to koszt rzędu minimum 100 tysięcy złotych. Ile czasu potrzebuje biegły żeby zwrócił mu się zakup? Biorąc pod uwagę stawki przewidziane przez obowiązujące prawo, zwrot będzie realizowany całe lata.
Wynagrodzenie biegłego regulowane przez prawo
Podstawę wynagradzania biegłych stanowi art. 618f kodeksu postępowania karnego, który stanowi:
1. Biegłemu i specjaliście niebędącemu funkcjonariuszem organów procesowych powołanym przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę oraz zwrot poniesionych przez nich wydatków niezbędnych dla wydania opinii.
2. Wysokość wynagrodzenia za wykonaną pracę biegłego i specjalisty niebędącego funkcjonariuszem organów procesowych ustala się uwzględniając wymagane kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii czas i nakład pracy, a wysokość wydatków, o których mowa w § 1 – na podstawie złożonego rachunku.
3. Wynagrodzenie biegłych oblicza się według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy albo według taryfy zryczałtowanej określonej dla poszczególnych kategorii biegłych ze względu na dziedzinę, w której są oni specjalistami. Podstawę obliczenia stawki wynagrodzenia za godzinę pracy i taryfy zryczałtowanej stanowi ułamek kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.
4. Wynagrodzenie biegłego i specjalisty niebędącego funkcjonariuszem organów procesowych, będących podatnikami obowiązanymi do rozliczenia podatku od towarów i usług, podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującą w dniu orzekania o tym wynagrodzeniu.
4a. Jeżeli opinia jest fałszywa, wynagrodzenie oraz zwrot jakichkolwiek kosztów poniesionych przez biegłego związanych z jej sporządzeniem lub złożeniem nie przysługują.
4b. Jeżeli opinia jest nierzetelna lub została sporządzona lub złożona ze znacznym nieusprawiedliwionym opóźnieniem, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu obniżeniu; można również odstąpić od przyznania wynagrodzenia lub zwrotu jakichkolwiek kosztów poniesionych przez biegłego związanych z jej sporządzeniem lub złożeniem.
5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, stawki wynagrodzenia biegłych za wykonaną pracę oraz taryfy zryczałtowane, o których mowa w § 3, mając na uwadze nakład pracy i kwalifikacje biegłego oraz poziom wynagrodzeń uzyskiwanych przez pracowników wykonujących podobne zawody, stopień złożoności problemu będącego przedmiotem opinii oraz warunki, w jakich opracowano opinię, a także sposób dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii.
Przepis ten wskazuje dwie możliwości wynagradzania biegłych – według taryfy zryczałtowanej lub według stawki za godzinę pracy. Aktem wykonawczym regulującym wynagrodzenia biegłych jest Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym, który przewiduje w §2a iż:
Stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd lub organ postępowania przygotowawczego za każdą rozpoczętą godzinę pracy, wynosi – w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię – od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, której wysokość określa ustawa budżetowa.
Wysokość kwoty bazowej każdorocznie wskazywana jest w ustawie budżetowej – obowiązująca aktualnie ustawa budżetowa z dnia 16 stycznia 2019r. ustaliła w art. 8 wysokość kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na poziomie 1.789,42 zł. Godzina pracy biegłego kosztuje zatem od 22,90 zł do 32,38 zł. Zakładając, że organy wymiaru sprawiedliwości regularnie dostarczają biegłemu materiały cyfrowe do analizy śledczej, wypełniając mu 160 godzin pracy miesięcznie, nasz specjalista ma szansę zarobić od 3664 zł do 5180,8 zł. Oczywiście zwykle poszczególne analizy nie wymagają takiego nakładu czasu, a większość biegłych wpisanych na listy biegłych prowadzone przez prezesów sądów okręgowych powoływanych jest sporadycznie. Za przeprowadzenie badań nośnika oraz przygotowanie opinii w pojedynczej sprawie, biegły może zatem liczyć przeciętnie na kwotę kilkuset złotych. Kwoty te są zatem nie tylko śmieszne, lecz wręcz obraźliwe dla kompetencji, wiedzy oraz odpowiedzialności, która ciąży na biegłym z zakresu informatyki śledczej. Nie da się zatem przeżyć z zawodowego wykonywania funkcji biegłego. Z drugiej zaś strony, jeśli biegły miałby wykonywać swe czynności sporadycznie, zwyczajnie nie będzie stać go na zakup narzędzi niezbędnych do wykonania czynności z zakresu informatyki śledczej. Dlatego w większości przypadków osoby posiadające umiejętności do wykonywania pracy biegłego informatyka pracują na rzecz przedsiębiorstw komercyjnych, bądź prowadzą własną działalność gospodarczą w znacznie szerszym zakresie, niż tylko praca biegłego.
Co prawda, rozporządzenie przewiduje przypadki, w których wynagrodzenie biegłego może nieco wzrosnąć, w błędzie jest jednak ten, kto pomyślał w tej chwili o znacznych możliwościach wzbogacenia się biegłego. Kwestię tę reguluje § 3 aktu, zgodnie z treścią którego:
1.W przypadku biegłych posiadających tytuł naukowy profesora lub tytuł profesora w zakresie sztuki stawka wynosi 3,93%.
2. W przypadku biegłych posiadających stopień naukowy doktora habilitowanego lub stopień doktora habilitowanego w zakresie sztuki stawka wynosi 3,08%.
3. W przypadku biegłych posiadających stopień naukowy doktora lub stopień doktora w zakresie sztuki stawka wynosi 2,55%.
4. W razie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii stawka może być podwyższona do 50%, jeżeli biegły ma dyplom ukończenia studiów wyższych lub dyplom mistrzowski.
Choć kwoty te wydają się być atrakcyjniejsze od tych podstawowych, to warto zwrócić jednak uwagę jakiej kategorii biegłych dotyczą – osób posiadających co najmniej tytuł naukowy doktora, doktora habilitowanego, bądź profesora lub mogących wylegitymować się dyplomem ukończenia studiów wyższych lub dyplomu mistrzowskiego. Zgodnie z podwyższonymi stawkami doktor może zarobić zatem 45,63 zł, doktor habilitowany 55,11 zł, zaś profesor 70,32 zł na godzinę.
Praca biegłego z zakresu informatyki śledczej nie jest tak dobrze płatna, jak mogłoby się wydawać, biorąc pod uwagę kompetencje, stopień specjalizacji biegłego oraz konieczność zakupu specjalistycznego sprzętu. Dlatego osoby fizyczne występujące na rzecz wymiaru sprawiedliwości w charakterze biegłych podejmują zwykle inną aktywność zawodową, zaś opinie wydawane w charakterze biegłego stanowią swego rodzaju dodatek do wynagrodzenia podstawowego.
